Joodse achternamen

Speuren naar Joodse wortels in eigen Kring

De beste plek om een gesprek te voeren met de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie is in het Amsterdams Stadsarchief aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Voorzitter Jeroen Sprenger en actief lid Margreet de Vries kozen deze locatie. “Hier in dit gebouw bevindt zich een ongelofelijk rijke schat aan informatie over de genealogie van het Amsterdamse Jodendom”, zegt Sprenger. “Vandaar”.

“Veelvuldig krijgen we onderzoeksvragen. Vragen die er vaak op neerkomen dat de aanvrager meer wil weten over zijn of haar Joodse achtergrond. Maar ook de vraag ‘ben ik Joods’ krijgen we regelmatig voorgelegd.” En daar dient zich voor genealogen direct een uitdaging aan. “Want de naamgeving gaat van de ouders naar de kinderen via de vader maar de Joodse achtergrond wordt volgens de Joodse regels bepaald door de moeder”, zegt Sprenger. “En dat maakt het onderzoek niet alleen ingewikkelder maar ook spannender.

Zo is het mij persoonlijk ook vergaan”, zegt Margreet de Vries. “Er deed een verhaal over Joodse achtergrond de ronde in onze familie, zonder dat duidelijk werd wat het precies was. Bij mij in de familie heerste een soort informatie-stilte over Jodendom. Net zoals dat was met Debbie Petter of Sonja Barend. Ik ging met een nogal vage vraag naar het JMW dat mij doorverwees naar ‘De Kring’. En die zocht uit hoe en waar mijn Joodse wortels lagen. Het onderzoek ging terug tot 1787.”

Steeds meer belangstelling

De Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie bestaat dertig jaar en telt zo’n vierhonderd leden. De Kring heeft een eigen website (www.nljewgen.org ), organiseert ontmoetingen en doet onderzoek. Het brengt bovendien en eigen blad uit: ´Misjpoge´ dat ook digitaal is te lezen. “Een actieve groep. We organiseerden in september 2017 een bijeenkomst waar meer dan tachtig mensen naar toe kwamen. En ook voor het komend jaar organiseren we bijeenkomsten. Zeker niet alleen in Amsterdam. Zo zijn we op 3 juni in Leeuwarden met een uitgebreid programma bij ‘Famillement’. Met een lezing en veel informatie over Joodse leven in Friesland. ”.

Zoeken naar wortels en achtergrond. Er is zeker steeds meer gaande in genealogie-land, merken Sprenger en De Vries op. Zij noemen een aantal oorzaken. Sprenger: “Het is erg leeftijd gerelateerd. Mensen boven de vijftig komen op een leeftijd dat zij de tijd nemen om terug te kijken, dat zij willen weten wat in de generaties voor hen passeerde. Leeftijd is dus een reden. Maar minstens zo belangrijk is dat die nieuwsgierigheid tegenwoordig veel makkelijker beloond wordt”. Hij duidt op de digitalisering waardoor iedereen heel makkelijk van huis uit algemene informatiebronnen kan aanboren. “Geen eindeloos gezoek in kaartenbakken, ordners meer. Neem www.wiewaswie.nl waar je alle achternamen in Nederland kan aantreffen, waar zij wonen en hoeveel mensen die achternaam hebben. Dat is allemaal opgeslagen bij het CBG, het Centraal Bureau voor de Genealogie”.

Amsterdamse schatkist van namen

“En dan is er natuurlijk het Amsterdams Stadsarchief, een onuitputtelijke bron aan informatie die ver in de geschiedenis terug gaat. Met huwelijksaktes tot ver voor 1811”, zegt Margreet de Vries. Zij noemt niet zo maar een jaartal. 1811 is het jaar waarin Napoleon in Nederland de vaste achternamen verplicht stelde. Niet dat dat alles eenvoudiger maakte. Het gebeurde bijvoorbeeld dat twee broers ieder kozen voor een eigen achternaam. Wat het zoekwerk van vandaag de dag ook weer niet vereenvoudigt. In de Joodse naamgeving gebeurde het ook dat vanuit het Jiddisj - waar klinkers in de geschreven taal geen plek hebben - één en dezelfde naam op zeer verschillende manieren werd ingevoerd in het bevolkingsregister: Cohen - Cohn - Cahn - Cahane - Coen. “We zien ook dat Joden in de loop van de geschiedenis er voor kozen hun achternaam te veranderen. Daar zijn veel voorbeelden van. Zo werd de beroemde KNVB voorzitter Jos Coler geboren als Jos Cohen. Informatie die onder andere kan worden nagetrokken bij de database van Joods biografisch woordenboek www.jodeninnederland.nl “.

“Het is puzzelwerk”, zegt Jeroen Sprenger. “Maar de uitkomst van het puzzelwerk levert heel vaak een mooi verhaal op. Bijvoorbeeld: veel Amsterdamse Joden kozen er voor in de sjoel van Weesp te trouwen. Simpelweg omdat daar de trouwkosten lager waren. En zo trouwden veel Joden in Elten omdat daar het einde van de Rijnspoorweg was. Op die manier krijg je uit schijnbaar onbeduidende informatie ook veel te weten over de sociale geschiedenis van het Nederlandse Jodendom”.

Zoektocht naar verbondenheid

Na de kaartenbakken van toen en de tegenwoordige digitale gegevensverzameling is onlangs een nieuwe stap gezet naar de toekomst van de genealogie. Samen te vatten in drie letters: dna. “Het is een terrein waar wij ons als Kring voor de Joodse genealogie niet op bewegen. Maar zeker interessant.”

Het is duidelijk: een groeiende belangstelling voor genealogie. “Niet alleen in Joodse kring. Er is brede belangstelling in allerlei groeperingen in de samenleving. Waarom? Het lijkt wel of mensen zoeken naar verbondenheid, naar familie, naar identiteit”, zegt De Vries. “En het mooie van al dat zoeken en graven is dat een verrassend heden vaak ligt in een verborgen verleden. Dat is de mooie kant van de genealogie.”

Wouter van der Schaaf
Eerder gepubliceerd in Benjamin, gratis kwartaalblad van JMW voor iedereen met een Joodse achtergrond,
Pesach 2018, Jaargang 28 nr 111

Voor meer informatie over de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie (NKvJG):
- Website http://www.nljewgen.org/