Herinneringen aan Wouter Gortzak (1931-2014)
Het zal zo’n 20, 22 jaar geleden zijn dat Wouter en ik elkaar voor het eerst hebben ontmoet. Het zal op een vergadering zijn geweest van de PvdA in Amsterdam Zuidoost, waar we allebei nog functieloos lid van waren. Maar dat wil niet zeggen dat ik Wouter niet kende.
Zijn naam valt al eens in de zin van ‘de zoon van…’ als mijn vader vertelt van zijn journalistieke naspeuringen naar het gedonderjaag in de CPN. Waarom hem de eer te beurt is gevallen weet ik, maar ik denk dat het te maken heeft met zijn taak om de vakbeweging te volgen. In de conflicten binnen de CPN speelt namelijk de houding ten opzichte van de Eenheids Vak Centrale (EVC) en de afsplitsing ervan, de EVC ’58. Mijn vader vindt het naïef van het Nederlandse leger en van de veiligheidsdiensten dat een zoon van een prominent communistisch Kamerlid in zijn diensttijd bij zoveel vertrouwelijke informatie kan komen. Kan je een kat nog steviger op het spek binden, is ongeveer de strekking.
Eind jaren zestig, als ik ga studeren in Amsterdam, hoor ik de naam van Wouter regelmatig vallen. Ik bevind me dan in de kring rondom Ger Harmsen, een andere CPN-afvallige, met wie Wouter onder meer heeft samengewerkt in de redactie van Interlinks. In discussies met veel studiegenoten valt zijn naam vanwege zijn bijdragen in de Groene, of zijn beschouwingen op vrijdagmiddag op de VPRO-radio, waar hij met Anton Constandse actuele ontwikkelingen bespreekt. Na die eerste ontmoeting zien we elkaar weer bij een gesprek over de kandidatenlijst voor de stadsdeelraadsverkiezingen van 1994.
Hij, de kandidaat die door enkele leden is voorgedragen, ik lid van de selectiecommissie. Zoals ik later wel vaker zal merken aarzelt Wouter, maar wij moedigen hem aan en zien in hem een ideale kandidaat voor de derde plaats én voor het fractievoorzitterschap. Onze opzet slaagt, hoewel het geenszins een gelopen race is geweest.
Amsterdam Zuidoost is het mooiste stadsdeel van Amsterdam, wandel er eens argeloos doorheen en u zult het me eens zijn, maar de bevolkingssamenstelling kent zo zijn eigenaardigheden. En dat gaat aan de PvdA niet voorbij.
Het stadsdeel is in de jaren zestig ontwikkeld op de tekentafels van het Wibauthuis, bedoeld voor de nieuwe mens. Die nieuwe mens gaat niet naar de kerk. Begin jaren negentig blijken er tientallen kerkgenootschappen te zijn, die bij gebrek aan een kerkgebouw in parkeergarages bij elkaar komen. Binnen de PvdA is dat geen issue. Scheiding van kerk en staat immers. Totdat Wouter de partij erop wijst dat het gaat om kerken van de nieuwe Amsterdammers, die onze voorouders eerder in hun landen van herkomst hebben gesticht.
Die nieuwe Amsterdammers leert Wouter op een heel andere manier kennen. Het gemeentebestuur en het Paarse kabinet hebben besloten dat de Bijlmer op de schop moet. Met de Europese Urban-gelden gaan zij de problematiek aanpakken die is ontstaan doordat de nieuwe mens is weggebleven en de woonruimten zijn toebedeeld aan veel mensen van buiten. Veel Surinamers, maar die niet alleen. In totaal zijn er 140 nationaliteiten in Zuidoost bij elkaar gebracht. Ze vormen met elkaar, zoals de Victory Boogie Woogie een veelkleurig mozaïek, mooi als je er van enige afstand naar staat te kijken, maar met enorm veel oneffenheden als je er met je neus bovenop staat.
Zwart beraad
Om de kansen die de Urban-gelden bieden goed te kunnen benutten, vormt het stadsdeelbestuur, met zijn dominante PvdA-inbreng, tal van commissies. Helaas verzuimt het daarvoor vertegenwoordigers van de nieuwe Amsterdammers uit te nodigen. Een ingrijpend conflict is geboren. Het stadsdeelbestuur en in het bijzonder de PvdA zijn de kop van Jut. Fractievoorzitter Wouter en ik, dan afdelingsvoorzitter, zien onszelf in de media weggezet als ‘witte Boeren’. Surinaamse PvdA-bestuurs- en raadsleden zijn ‘bounties’, zwart van buiten, wit van binnen, voor zover ze zich niet tijdig tot het Zwart Beraad hebben bekeerd.
Deze confrontatie is zeker voor Wouter een vreemde gewaarwording. Hij die van jongs af vertrouwd is met bevrijdingsbewegingen, met slavernij, met achterstandssituaties, met discriminatie en uitsluiting, altijd solidair met de onderdrukten. Hij die de boeken van Malcolm X beter heeft gelezen en begrepen dan de mensen die daar te pas en te onpas ter ondersteuning van hun zaak uit citeren, wordt afgeschilderd als ‘onderdrukker’. Maar het tekent zijn kwaliteit dat hij na de eerste schok erin slaagt met de ogen van het Zwart Beraad naar de situatie in Zuidoost te kijken.
Ook in ons stadsdeel heeft de PvdA de trekken van een paternalistisch, regentesk genootschap. Weliswaar integer en van de beste bedoelingen vervuld bezig met de grote problemen, meer de mensheid ziende dan de individuele mens. Alles voor mensen en over mensen, maar het liefst zonder…
Voorzichtig aan, maar vastberaden, heeft Wouter zich ingezet een omslag in het denken te bewerkstelligen. Voor een deel ging dat door binnen de afdeling de buitenwereld binnen te brengen. Tal van thema’s, het armoedevraagstuk in de Bijlmer, de jeugd- en jongeren- én de drugsproblematiek, de situatie op de Antillen, in Suriname, worden aan de orde gesteld met deskundigen van binnen en buiten het stadsdeel. Velen uit het brede netwerk van Wouter. Met de afdeling gaan we naar Den Haag, naar Brussel, waar we worden rondgeleid door Ieke van den Burg, die helaas ook deze week is overleden. Maar het belangrijkste is natuurlijk het zoeken naar geschikte kandidaten voor functies in het stadsdeelbestuur.
Hannah Belliot
Het Zwart Beraad eist de positie van stadsdeelvoorzitter op voor hun kandidaat. Daar denken wij anders over. Paternalistisch, regentesk, alles tot u dienst… De partijleiding doet een voordracht, de partij beslist. En Wouter vindt binnen het Bijlmer Vrouwen Beraad iemand, die daarvoor in aanmerking komt: Hannah Belliot. Zij bewilligt, het afdelingsbestuur zet zich erachter en de selectiecommissie doet wat er van haar wordt verwacht…
De afdelingsvergadering in december 1997 waar de nieuwe lijst wordt opgesteld, wordt voor Wouter een triomf. De beoogde lijsttrekker wordt met vlag en wimpel gekozen. Maar tegelijkertijd een bittere teleurstelling. In plaats dat hij wordt gecomplimenteerd voor zijn inspanningen als fractievoorzitter, krijgt hij de rekening gepresenteerd. Hij komt niet meer op de lijst terug. Gelukkig vindt Wouter enkele dagen later een plaats op de lijst voor de Tweede Kamer.
Er zijn veel mensen die Wouter over een veel langere periode dan ik hebben gekend. En die op grond daarvan tot een veel betere en genuanceerdere beoordeling van hem zullen komen. Maar met alle beperkingen heb ik Wouter leren kennen als een authentieke Amsterdammer, beide benen op de grond, niet te intimideren, zelf wars van iedere bluf, bescheiden en goedmoedig, met een enorm brede blik op alles wat zich in de samenleving afspeelt. Aan de rijkdom die Amsterdam Zuidoost kent, had hij meer kunnen toevoegen dan waartoe hij in de gelegenheid is gesteld. Velen zouden het op prijs stellen als dat in zijn herinnering alsnog gebeurt.
Herinneringen uitgesproken tijdens de crematie van Wouter Gortzak op 2 oktober 2014
.JPG/picture-200?_=14a91236e50)
