Ambtsgeheim - 9 

Koningin Juliana

Het overlijden van koningin Juliana demonstreert de symbolische betekenis van het koningshuis. Alle vormen van herdenking doen bij velen een deel van de eigen geschiedenis herleven. Verbeeld ik het me, maar staan in de herdenkingen de jaren zeventig niet centraal? Ajax, het wereldkampioenschap van 1974, het kabinet-Den Uyl, de Lockheed-affaire… Zowel thuis als op het werk domineert dit deel van het gemeenschappelijk verleden de gesprekken.

De jaren zeventig, dat waren ook de jaren van de polarisatie. Een sfeer waar Juliana eigenlijk niet bijpaste. Haar troonsafstand, de rellen eromheen, geen kroning maar woning… destijds vond ik het al gênant. De beelden die er nu weer van herhaald werden, riepen opnieuw gevoelens van plaatsvervangende schaamte op. Begrijp me goed, ik zat er in die tijd middenin. De democratische universiteit, de affaire-Daudt en later de radicale vakbeweging, het conflictmodel, democratie is georganiseerd wantrouwen, ik was ervan. Maar naar verloop van tijd merk je toch dat je er verstandig aandoet on speaking terms te blijven met je vermeende tegenstanders. En zo werd ik een overtuigd aanhanger en pleitbezorger van het poldermodel.

Het conflictmodel is echter weer terug, maar in een andere gedaante dan in het laatste decennium van het koningschap van Juliana. Het manifesteert zich volop in de veranderingswoede binnen de rijksdienst. Alles wat is moet anders. Pleitbezorgers van delen van het bestaande zijn verdacht. Staan vernieuwing in de weg. Jong is in, oud is out. Het managen van de veranderingsprocessen vergt veel van de stuurmanskunst van betrokkenen. Want natuurlijk zijn er leemlagen in de rijksdienst, die of afgebroken moeten worden, of beduidend soepeler moeten worden gemaakt. Maar aan de andere kant is vernieuwing niet altijd verbetering. En zijn departementale veranderingen niet vanzelfsprekend in het belang van de samenwerking binnen de rijksdienst als geheel. En behoeft continuïteit ook aandacht. En kunnen ouderen niet zomaar buiten worden geschoven, want de opvolgende generatie is te klein van omvang om alle open plaatsen in te vullen.

In mijn studententijd was het Marxisme overal. Soms goed, meestal verkeerd uitgelegd. Verelendung was zo’n begrip, dat vaak ter sprake kwam. De samenleving zat rot in elkaar en zou alleen maar rotter worden. Op enig moment zouden arbeiders zich zo uitgebuit voelen dat ze als vanzelf de macht zouden grijpen onder het roepen van Niet de baas is de baas, maar de basis de baas! Zo wilde Domela Nieuwenhuis niet aan sociale wetgeving, want daardoor zou de arbeidersklasse met fluwelen kettingen aan het kapitalisme worden gebonden. De vernieuwingsdrang binnen de overheid doet me hier weer aan denken. Niet in de zin dat Verelendung doelbewust wordt nagestreefd. Maar wel dat veel collega’s van mijn generatie denken, als ze weer eens vermoeid thuiskeren van een reorganisatiebijeenkomst, ik wacht wel tot de wal het schip keert.

In de herdenkingsprogramma’s kwamen vaak de beelden langs van een Juliana die met de hand op tafel sloeg en zei Ik ben nooit conservatief geweest, ik heb altijd tegen dat beeld gevochten. Veel generatiegenoten ervaren nu hoe zij zich destijds moet hebben gevoeld…

Daan Vorán

__________ 

Eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van 25 maart 2003