Haagsche Courant

Amstsgeheim - 3

Bureacratic Revolution

Al weken voor de verkiezingen werd ik wat somber. Want welke partij ook zou winnen, het overheidsapparaat moest kleiner. Ronduit vervelend daarbij is het gemak waarmee jan en alleman praten over de uitdijende bureaucratie die nu eens echt moet worden beteugeld. Doe je je werk in grote loyaliteit en dan krijg je dit.

U voelt wel: mij zijn pavlovreacties niet vreemd. Ik vind het iets te goedkoop. Zeker afgemeten aan de miljardenbedragen die men denkt te besparen. Maar kan er dan helemaal niets? Neen, zo zit ik ook niet elkaar. Er kan enorm veel. U mag best weten: af en toe heb ik het idee dat ik gevangen ben in de Wet van Behoud van Bureaucratie. In mijn wat kritischer buien denk ik zelfs dat deze wet wordt uitgelegd als de Wet van Exponentiële Groei van de Bureaucratie. Waar is het Plan voor Terugdringing van de Bureaucratische Lastendruk? Als het om de administratieve lastendruk voor het bedrijfsleven gaat, roept men dat voor elke nieuwe regel er eerst twee moeten worden geschrapt. Bovendien is er een actieve waakhond onder leiding van Robin Linschoten, die op zijn tijd keft en bijt. Waarom is er voor de rijksdienst niet zoiets?

Waar denk je dan aan, zult u zich afvragen. De Miljoenennota wordt tegenwoordig opgesteld volgens de regels: Wat willen we bereiken, wat gaan we doen en wat hebben we er voor over? Die aanpak moet vooral blijven. Maar de bureaucratie om vast te stellen of aan alle criteria is voldaan, kan wel wat minder. Een ander voorbeeld is de Europese Aanbesteding. Ook hier moet het idee overeind blijven: een grotere kring van bedrijven in een open proces laten dingen naar overheidsopdrachten. Maar u wilt niet weten wat voor papierwinkel daarvoor nodig is. Veel mededingers worden er door afgeschrikt. En waarom zou ook een Siciliaanse drukkerij mee moeten doen in een competitie om een Nederlandstalig departementaal personeelsblad?

Ik heb nog zomaar een suggestie. Thomas Kuhn heeft in The Structure of Scientific Revolutions beschreven hoe wetenschap zich ontwikkeld. Op enig moment voldoen bepaalde uitgangspunten niet meer. De aarde is niet plat maar rond. Zij draait om de zon, niet andersom. De aanvaarding van een nieuwe waarheid gaat niet zonder slag of stoot. Maar zo’n nieuw paradigma geeft wel een impuls aan de kennisontwikkeling. Nu draait de rijksdienst volledig om departementen. Dat is niet adequaat voor een belangrijk deel van de eigen bedrijfsvoering. Personeelszaken, vastgoedbeheer, huisvesting, inkoop, interne accountancy moeten niet op alle departementen worden gedaan. Of door één departement in het bijzonder. Die moet gewoon in één bedrijf onder een Raad van Bestuur worden gebracht. Het beraad van secretarissen-generaal zou zich daartoe moeten omvormen. En snel aan de slag moeten om de efficiëntiewinst die dan voor het oprapen ligt te realiseren. De samenleving merkt er niets van in de kwaliteit van de dienstverlening. Maar wel in de hoogte van de factuur die zij ieder jaar krijgt. Welke Secretaris-generaal of Directeur-Generaal wordt de heraut van The Structure of Bureaucratic Revolutions?

Daan Vorán

__________

Eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van januari 2003

AH-Erlebnis

De AH-Erlebnis heeft deze week een geheel nieuwe betekenis gekregen. Hoe is zoiets in godsnaam mogelijk, denk je? Mijn stelling is dat het voortvloeit uit een samenzwering tussen degenen die er voor hebben gezorgd dat alle scholieren een hekel aan geschiedenis hebben en het communicatiecomplex van media en reclamewereld. Nieuw, nieuwer, nieuws is immers alles doorslaggevend. Dat verstaat zich niet met enige historische kennis. Stel je voor dat je plan of product wordt ontmaskerd als ‘weinig nieuws onder de zon’. Dat verkoopt niet…

Mensen met enig historisch besef weten al sinds de Franse revolutie dat het heel moeilijk is dingen te veranderen. Robespierre richtte met behulp van de guillotine een waar bloedbad aan. Maar dat heeft de terugkeer van het ancien régime niet kunnen voorkomen. Na de oorlog werd er een proces van herstel en vernieuwing ingezet. De tijdens de bezetting beleefde ‘eensgezindheid’ zou definitief de vooroorlogse verdeeldheid moeten vervangen. Maar wat zien we: als na een overstroming het water zakt, herneemt het zijn loop in de oude beddingen. En dan vergeet ik maar even dat er inmiddels op dat eensgezinde schouder-aan-schouder staan wel wat is afgedongen. Kortom, revolutionaire gebeurtenissen zijn vaak slechts kortstondige oprispingen in een taaie continuïteit. En geen begin van een echt nieuwe tijd.

Drie, vier jaar geleden was menigeen in de ban van de ‘nieuwe economie’. Waarschuwingen van echte economen werden genegeerd. De illusie ligt inmiddels aan barrels. Het zou politici die destijds hoog opgaven van het economisch perpetuum mobile, sieren als ze daarvoor hun excuses aanboden. Net als veel financieel journalisten overigens. Die ook bijna kritiekloos schreven over het begrip shareholders value dat de druk op de business tycoons enorm heeft verhoogd. Die zelfopgelegde druk hebben zij verhoogd door zich deels in aandelen en opties te laten uitbetalen. Dat was allemaal nodig om de internationale top aan managementtalent, zoals zij zichzelf kwalificeerden, voor het Nederlands bedrijfsleven te strikken. Het tegeltje met ‘doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg’ kan na het AH-debacle weer worden afgestoft.

Onlangs hebben we de ‘nieuwe politiek’ achter ons gelaten. Nooit eerder hebben vertolkers van een nieuwe boodschap zichzelf zo snel afgeserveerd. Ik heb nog niet gemerkt dat ze er mentaal aan toe zijn hun verontschuldigingen aan de samenleving aan te bieden. Al was het maar voor het beschamen van het vertrouwen dat ze hadden gekregen.

Wantrouw dus mensen die onder de vlag van vernieuwing iets willen verkopen. Binnen departementen wordt intensief nagedacht over de invulling van de doelmatigheidstaakstelling. Er wordt gepleit voor een new age-achtige benadering. Gezamenlijk met elkaar een proces doormaken. Prachtig. Maar het is uitstel van executie. Uiteindelijk moeten we toch vaststellen dat er door minder mensen voor minder geld meer moet worden gedaan. En waarschijnlijk in een andere werkorganisatie. Als je dat weet, wek dan niet de suggestie dat pijnlijke keuzes kunnen uitblijven. Mijn sceptisch cynisch commentaar, voortkomend uit een groot historisch besef, heeft nog weinig impact gehad. Maar dat komt nog wel. Aan een nieuwe AH-Erlebnis heb ik geen behoefte…

Daan Vorán

__________

Eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van 26 februari 2003